درد مفاصل و چاقی
وقتی درد مفاصل شروع می شود دوست دارید هرچه زودتر التیام پیدا کنید. اما شاید دوست نداشته باشید مسکن مصرف کنید، مخصوصا اگر نگران عوارض جانبی و تداخلش با دیگر داروها باشید. و یا شاید هم داروها به تنهایی نمی توانند کمکتان کنند، پس باید به فکر یک درمان غیر دارویی باشید.
اضافه وزن یکی از عوارضی است که می‌تواند کل ارگان‌های بدن را با موجی از تخریب تدریجی مواجه کند. اما درد مفاصل و آرتروز چگونه فرد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. درد مفاصل دردی نیست که یکباره فرد دچار آن شود بلکه بر اثر اضافه‌وزن و به‌تدریج فرد به آن مبتلا می‌شود. بیماری متابولیکی نیز به دلیل استمرار خوردن مواد غذایی پرچرب و شیرین در دراز مدت باعث بروز بیماری‌هایی نظیر دیابت و عوارض قلبی و عروقی می‌شود. در این مطلب تلاش شده است تا به عوارض چاقی، چه در زمینه درد مفاصل و چه در زمینه بیماری‌های متابولیکی ناشی از اضافه‌وزن پرداخته شود.
اضافه وزن نه‌تنها عوارض قلبی و عروقی و متابولیکی به‌دنبال دارد که موجب درد و سایش مفاصل می‌شود و در سنین بالاتر نیز احتمال اینکه افراد مسن به آرتروز ناشی از اضافه وزن مبتلا شوندوجود دارد. چاقی در کل باعث فشار شدید روی استخوان‌ها و مفاصل می‌شود. افرادی که چاق هستند به‌دلیل وزن بالایی که مفاضل زانو یا قوزک‌های پای آنان تحمل می‌کنند، اغلب به زانو درد یا پیچش پا دچار می‌شوند، حتی پای یک فرد بسیار چاق امکان دارد 2 یا 3 بار طی یک سال پیچ بخورد که باعث ضعف تاندون‌های پای وی می‌شود.
این افراد در حالت عادی که از پله یا سربالایی بالا می‌روند نیز دچار درد مفاصل می‌شوند. بنابراین ما باید بپذیریم که چاقی یک بیماری است و به‌طور خزنده‌ای بر تمام ارگان‌های حساس بدن مسلط می‌شود و آنها ازجمله مفاصل را ناتوان می‌کند چرا که چاقی از 2 بعد باعث افزایش التهاب مفاصل می‌شود؛ یکی به‌دلیل فشار ناشی از اضافه وزن‌های متوسط و سنگین روی مفاصل است و دیگر اینکه افراد چاق بیشتر فست‌فود و روغن مصرف می‌کنند به‌ویژه روغن‌هایی که حاوی آراشیدوریک اسید هستند، این روغن‌ها در گوشت‌های فراوری شده نظیر سوسیس و کالباس به‌کار می‌روند، بنابراین این روغن‌ها عامل میانجی التهاب هستند؛ بدین‌ترتیب که به التهاب مفاصل و آرتریت‌ها کمک می‌کند.
به افراد چاق توصیه می‌کنیم از منابع غذایی حاوی آراشیدوریک نظیر گوشت قرمز و نیز خوردن روغنی که از جوانه ذرت و تخم آفتابگردان تولید شده است خودداری کنند. چاقی عامل خطرزایی برای آرتروز زانو و دست محسوب می‌شود و طبق بررسی‌های به عمل آمده کاهش وزنی معادل ۵ کیلوگرم احتمال پیدایش آرتروز زانو را تا ۵۰ درصد کاهش می‌دهد؛ البته درمان آرتروز درصورت عدم‌بازگشت وزن دائمی خواهد بود و در غیراین صورت هربار که وزن فرد دوباره اضافه شود، درد مفاصل نیز بازخواهد گشت.
= علاوه براینکه چاقی مخل زیبایی است، زمینه‌ساز بسیاری از بیماری‌های متابولیکی ازجمله دیابت نوع دوم است؛ به‌ویژه اگر انباشتگی چاقی در ناحیه شکم قرار گرفته باشد و قطر شکم، اگر در زنان بیش از 80سانتی‌متر و در مردان بالای 94سانتی‌مترباشد هم می‌تواند زمینه‌ساز دیابت نوع 2 باشد و هم به سندرومی متابولیک مبتلا می‌شوند. در این حالت گیرنده‌های انسولین حساسیت خود را نسبت به ورود مواد قندی از دست می‌دهند و پانکراس بیشتر تحت فشار قرار داده می‌شود تا انسولین تولید کند و افزایش حجم این ماده در خون تأثیر بسیار مخربی بر رگ‌های خون‌رسان، ارگان‌های حساس، کبد، چشم و پوست می‌گذارد. علاوه براین فشار وزن زیاد فرد روی مفاصل، سبب سایش آنها می‌شود.
رژیم غذایی مناسب به همراه فعالیت‌های‌ورزشی بهترین راه برای درمان چاقی و برطرف شدن درد زانو و بیماری آرتروز است؛ غیر از این نمی‌توان چاقی را با داروهای لاغری درمان کرد چرا که داروهای لاغری برای قلب مضرند. اگر فردی دچار دیابت شد راه علاجی نمی‌توان برای وی متصور شد مگر اینکه مدام پرهیز کند و تحت نظر پزشک باشد.
چاقی عارضه‌ای است که باید از ابتلا به آن پیشگیری کرد. درصورتی که فرد دچار چاقی نوع یک یا 2 و یا 3 بشود خیلی مشکل می‌توان اقداماتی جهت بازگرداندن فرد به وزن عادی انجام داد. در نتیجه فرد هم دچار دیابت شده است و هم مفاصل و زانوهای وی در طول روز درد می‌کند. اما توجه به زندگی سالم و فعالیت ورزشی می‌تواند در پیشگیری از بروز درد مفاصل و آرتروز و بیماری دیابت نوع 2 که خطرناک‌ترین نوع بیماری قند است، مؤثر باشد.
البته افرادی که درصدد انجام ورزش برای کاهش وزن و رفع درد مفاصل هستند باید با مراجعه پزشک متخصص از برنامه ورزشی و تغذیه‌ای که پزشک با توجه به وضعیت جسمانی هر فرد ارائه می‌کند پیروی کنند.
درد مفاصل و آرتروز
آرتروز شایع‌ترین بیماری مفصلی در انسان است. در کشورهای توسعه‌یافته، التهاب مفصل زانو علت ناتوانی طولانی‌مدت در سالمندان به شمار می‌رود. سن قوی‌ترین عامل خطر‌زا جهت ایجاد بیماری است. در یک تحقیق به عمل آمده تنها 2درصد زنان زیر ۴۵ سال دچار آرتروز بودند ولی میزان شیوع در زنان بالای ۴۵ تا ۶۴ سال، 30درصد و بالای ۶۵ سال، 68درصد بوده است. ضربه‌های شدید و استفاده مکرر از مفاصل نیز از عوامل خطرزای مهمی برای آرتروز محسوب می‌شود.
الگوهای درگیری مفاصل تحت‌تأثیر اضافه‌بار تحمیل شده بر مفاصل در اثر چاقی، مشاغل یا انجام فعالیت‌های سرگرم‌کننده است. برای مثال آرتروز آرنج و مفصل کف‌دستی – انگشتان درشت پرتاب کننده‌های توپ‌های کوچک، شایع است، درحالی‌که در افراد عادی، آرتروز هیچ‌یک از مفاصل فوق شایع نیست. فعالیت‌های شغلی ازجمله مشاغلی نظیر کارگری که در آن افراد به‌طور کامل با دست‌هایشان فعالیت می‌کنند، احتمال ابتلای کارگران نخ‌ریسی، کشتی‌سازی و کارگران معادن زغال سنگ به‌دلیل فعالیت‌های دستی سنگین بسیار است. بیشتر محققان بر این باورند که نخستین تغییرات بیماری از غضروف شروع می‌شود.
غضروف مفصل 2 عملکرد اساسی در مفصل دارد: اول آنکه سطحی فراهم می‌آورد که به‌طور چشمگیری صاف بوده، فشارهای وارده را تحمل می‌کند و بدین نحو با حرکت مفصل استخوان‌ها به راحتی روی یکدیگر می‌لغزند و در اثر نرم‌کنندگی مایع داخل مفصل ضریب اصطکاک ناشی ازغضروف بر غضروف دیگر، ۱۵ بار کمتر از لغزش 2قطعه یخ روی یکدیگر است. دومین عملکرد غضروف مفصلی آن است که از تمرکز فشارها و در نتیجه خرد شدن استخوان حین تحمل فشار جلوگیری می‌کند.
هر گاه ساختار بیولوژیک غضروف مفصلی و استخوان غیرطبیعی شود یا اینکه فشار بیش از حد بر مفصل مانند فشار ناشی از اضافه وزن وارد شود، آرتروز پدید می‌آید. درد مفصلی در آرتروز عمقی است و با حرکت مفصل تشدید و با استراحت تسکین می‌یابد. درصورتی که بیماری پیشرفته باشد، درد دائمی بوده و گاهی خواب فرد را مختل می‌کند. خشکی مفصل پس از برخاستن از بستر یا پس از مدتی فعالیت، به‌عنوان مثال رانندگی، ممکن است بارز باشد اما معمولاً کمتر از ۲۰ دقیقه طول می‌کشد. علائم دیگر مانند تب، بی‌حالی، کاهش وزن و غیره به همراه این بیماری وجود ندارد.
ممکن است پزشک در معاینه، متوجه تورم استخوان یا بافت نرم اطراف مفصل و تغییر شکل مفصل شود. با توجه به علائم، پزشک درخواست عکس رادیولوژی و آزمایش می‌کند و بیماری را تشخیص می‌دهد. هدف از درمان آرتروز، کاهش درد، حفظ تحرک و به حداقل رساندن ناتوانی مفصل است.
درد مفصل به احساس ناراحتی گفته می‌شود که ممکن است برای هر مفصلی ایجاد شود. ممکن است یک مفصل درد داشته باشد اما ملتهب نباشد، یا همزمان درد و التهاب داشته باشد. ممکن است فقط یک مفصل دچار درد شود یا مفاصل مختلفی دردناک باشند. الگوی درد مفصل از نظر تعداد و نوع مفاصل درگیر به علت اصلی آن بستگی دارد. برخی از علل درد مفصل نیاز به درمان فوری دارند. به عنوان مثال:
- در مواردی که فرد دچار عفونت مفصلی شده باشد (آرتریت سپتیک)
- اگر فرد طوری دچار شکستگی استخوان شده باشد که مفصل هم درگیر شده باشد.
- اگر در شخصی احتمال ابتلا به آرتریت روماتوئید وجود داشته باشد، لازم است فورا به یک پزشک متخصص مراجعه کند.
چه دلایلی باعث درد مفاصل می‌شوند؟
دلایل زیادی برای درد مفصل وجود دارد. علل احتمالی تا حدودی به سن فرد بستگی دارند. علل احتمالی درد مفاصل در کودکان با علل احتمالی درد مفاصل در بزرگسالان متفاوت هستند. گاهی علت درد مفصل مشخص است، مثلا پس از یک آسیب دیدگی ورزشی. اما گاهی ممکن است برای تشخیص به بررسی‌های بیشتر و ارجاع به یک پزشک متخصص نیاز باشد. در اینجا لیستی از رایج‌ترین دلایل درد مفاصل آورده شده است. دلایل دیگری نیز وجود دارند که چندان شایع نیستند ولی ممکن است لازم باشد پزشک آنها را نیز مد نظر بگیرد.
علت‌های درد مفاصل در بزرگسالان که معمولاً بیش از یک مفصل را درگیر می‌کنند
- هرگونه عفونت عمومی در بدن: دردهای مفصلی ممکن است در اثر هرگونه عفونت عمومی در بدن ، به ویژه بیماری‌های عفونی شبیه به آنفولانزا که با تب همراه هستند ایجاد شوند. در این حالت بسیاری از مفاصل دچار درد می‌شوند و احساس درد ممکن است در همه جا یا در همه مفاصل ایجاد شود.
- آرتروز ( اُستئوآرتریت) درد مفصلی که در اثر سایش و فرسایش مفصل ایجاد می‌شود. در آرتروز در ابتدا ممکن است تنها یک مفصل مانند مفصل ران یا زانو دچار درد قابل توجهی باشد، اما به مرور زمان معمولاً چندین مفصل درگیر خواهند شد. در ارتروز علاوه بر مفصل ران، مفاصل زانوها و دست‌ها و بسیاری از مفاصل ستون فقرات نیز اغلب درگیر می‌شوند.
- آرتریت روماتوئید : آرتریت روماتوئید باعث التهاب، درد و تورم مفاصل می‌شود که درد و سفتی مفاصل ناشی از آن اغلب صبح‌ها بدتر است. التهاب مداوم به مرور زمان می‌تواند به مفاصل آسیب دیده صدمه بزند. شدت آرتریت روماتوئید از خفیف تا شدید ممکن است متفاوت باشد.
- آرتریت پسوریاتیک: بیماری پوستی پسوریازیس در برخی از افراد مبتلا، باعث التهاب، درد و تورم مفاصل می‌شود.
- آرتریت راکتیو (سندرم رایتر): این مساله هنگامی ایجاد می‌شود که مفصل به عفونت در جای دیگری از بدن واکنش نشان دهد. عفونی که باعث آرتروز راکتیو می‌شود در واقع نه در خود مفصل بلکه معمولاً در روده یا مجرای ادرار است.
- نقرس: نقرس باعث حملات التهابی دردناک در یک یا چند مفصل می‌شود. درد حمله نقرس ممکن است شدید باشد. نقرس در ابتدا اغلب فقط در یکی از مفاصل که معمولاً مفصل انگشت شست پا است، رخ می‌دهد، اما ممکن است سایر مفاصل را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
- فیبرومیالژیا: باعث ایجاد درد و حساسیت در بسیاری از مناطق بدن و همچنین احساس خستگی و علائمی دیگر می‌شود.
- اسپوندیلیت آنکیلوزان یا روماتیسم ستون فقرات: این بیماری نوعی آرتروز است که عمدتا در ناحیه کمر دیده می‌شود اما سایر مفاصل و سایر قسمت‌های بدن نیز گاهی تحت تأثیر آن قرار می‌گیرند.
- کمبود ویتامین D : درد مفاصل ممکن است یکی از علائم کمبود شدید ویتامین دی باشد.
- بیماری‌های بافت پیوندی : به عنوان مثال، بیماری‌هایی مانند لوپوس منتشر (لوپوس اریتماتوس سیستمیک) و اسکلرودرمی از جمله بیماری‌هایی هستند که بر بافت‌های همبند بدن، از جمله تاندون‌ها، رباط‌ها، پوست، چشم‌ها، غضروف‌ها، استخوان‌ها و رگ‌ها تأثیر می گذارند.
- یائسگی: زنانی که دچار یائسگی شده‌‌اند معمولا دچار علائمی از جمله دردهای مفصلی و یا عضلانی می‌شوند.
علت‌های درد مفاصل در بزرگسالان که معمولاً فقط یک مفصل را درگیر می‌کنند
- آسیب‌دیدگی مفصل ، استخوان یا بافت نرم: آسیب دیدگی مفصل (به عنوان مثال دررفتگی مفصل)، استخوان (شکستگی)، عضلات، تاندون‌ها یا رباط‌های اطراف (آسیب بافت نرم – رگ به رگ شدن یا پارگی بافت‌ها)
- بعضی مشکلات بافت نرم صرفا در برخی از مفاصل خاص ایجاد می‌شوند:
- مفصل زانو:
- مفصل آرنج:
- مفصل شانه:
- مفصل مچ پا:
عفونت‌های مفصل و استخوان: عفونت مفصلی (یا آرتریت سپتیک) یا عفونت‌های استخوانی (استئومیلیت).
سایر عفونت‌ها
سرطان استخوان یا سرطان خون (لوکمیا )
بیماری پاژه استخوان
علل درد مفاصل در کودکان و نوجوانان
بسیاری از دلایلی که باعث درد مفاصل در بزرگسالان می‌شوند در کودکان نیز می‌تواند باعث درد مفصل شوند. با این حال، در کودکان و نوجوانان به دلیل رشد استخوان‌ها و مفاصل، مشکلات دیگری نیز وجود دارد که ممکن است باعث درد مفاصل شوند. از جمله این مشکلات می‌توان موارد زیر را نام برد:
- آرتریت ایدیوپاتیک نوجوانان (JIA): بیماری التهاب مفصل که در کودکان زیر ۱۶ سال رخ می‌دهد.
- بیماری ازگود اشلاتر یکی از علل درد زانو، به ویژه در نوجوانان ورزشکار است. این بیماری باعث درد و حساسیت در قسمت جلوی زانو درست زیر کشک زانو می‌شود.
- سندرمسیندینگ – لارسن – جانسون : این بیماری نیز به طور مشابه زانو را درگیر کرده و ممکن است در دوره رشد سریع نوجوانان بروز پیدا کند. در این بیماری درد در جلوی زانو، کمی بالاتر از جایی که زانو در بیماری ازگود اشلاتر دچار درد می‌شود بروز می‌کند. برای درمان ممکن است لازم باشد چند ماه به زانو استراحت داده، از داروهای مسکن استفاده کرده و فیزیوتراپی انجام دهید. نتایج درمان معمولاً بسیار رضایت بخشند اما علائم ممکن است حداقل برای یک سال ادامه داشته باشند.
- بیمارِی پورپورای هنوخ شوئن‌لاین: این بیماری می‌تواند باعث جوش پوستی، دردهای شکمی و دردهای مفصلی شود. بیشتر، کودکان به این بیماری مبتلا می‌شوند.
- دردهای رشد: دردهای رشد، معمولاً در پاها، در کودکان شایعند. مشخص نیست که چه عواملی باعث این دردها می‌شوند اما علیرغم نامشان، علت آنها رشد نیست. این دردها جدی نیستند و پس از مدتی خود به خود برطرف خواهند شد. دردهای دوره رشد معمولاً در نواحی بین مفاصل بروز می‌کنند، نه خود مفاصل.
- درد لگن در کودکان ممکن است مشکلی جدی بوده و نیاز به ارزیابی فوری توسط پزشک داشته باشد. هر یک از دلایلی که باعث درد مفاصل می‌شود از جمله آرتروز سپتیک ممکن است از علل احتمالی درد مفصل ران در کودکان باشد. بیماری‌هایی که به طور خاص مفصل ران را در کودکان درگیر می‌کنند، مانند التهاب گذرای مفصل ران (سینوویت گذرا) ممکن است بی ضرر باشند که معمولاً طی چند هفته برطرف می‌شود اما ممکن است عود کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر در کنار درد مفصل موارد زیر نیز وجود داشتند لازم است به پزشک مراجعه کنید:
- تورم
- قرمزی
- حساسیت نسبت به لمس و احساس گرما در اطراف مفصل.
اگر درد مفصل ناشی از آسیب دیدگی باشد و این موارد نیز با آن همراه باشد لازم است فوراً به پزشک مراجعه کنید:
- تغییر شکل مفصل
- ناتوانی در استفاده از مفصل
- درد شدید.
- تورم ناگهانی
در صورت بروز هر گونه نگرانی، به خصوص اگر موارد زیر وجود دارند به پزشک مراجعه کنید:
- اگر احساس کسالت و ناخوشی می‌کنید.
- اگر تبتان قطع نمی‌شود.
- اگر علائم دیگری مانند تعریق شبانه یا کاهش وزن نیز دارید.
- اگز دردتان بیش از دو هفته ادامه داشته باشد.
- اگر درد با داروهای مسکن معمولی مانند استامینوفن یا ایبوپروفن تسکین نمی‌یابد.
- اگر در شب دچار درد مفاصل می‌شوید ، یا درد شما را از خواب بیدار می‌کند.
آیا به آزمایش و بررسی‌های بیشتر نیازی هست؟
درد مفصل غالباً بدون آن که به هیچ گونه آزمایشی نیاز باشد خود به خود برطرف می‌شود. پزشک می‌تواند به شما در تشخیص علت درد مفصل کمک کند. برای این کار از شما سوالاتی درباره علائمتان خواهد پرسید و مفاصل آسیب دیده شما را بررسی خواهد کرد. همچنین برای تشخیص علت درد مفاصل ممکن است لازم ببیند آزمایش خون و عکسبرداری با اشعه ایکس انجام دهید. سونوگرافی نیز ممکن است برای تشخیص علت برخی از مشکلات مفصلی مفید باشد. در برخی موارد برای مشاهده داخل مفصل به آزمایشات تخصصی بیشتری، مانند سایر انواع عکسبرداری و اسکن یا جراحی لاپاراسکوپی (جراحی سوراخ کلید) یا آرتروسکپی ( درون‌بینی مفصل) نیاز است.
درمان دردهای مفصلی
بسیاری از عللی که موجب درد مفاصل می‌شوند بی‌ضرر بوده و بدون درمان یا فقط با استفاده از داروهای مسکن تا زمان رفع آن برطرف می‌شوند. اما در مورد دلایل دیگر، ممکن است لازم باشد برای درمان دردهای مفصلی خود از یک فرد متخصص به عنوان مثال پزشک یا فیزیوتراپیست کمک بگیرید.
روش‌های خودمراقبتی
- برای تسکین درد مفاصل خود می‌توانید از داروهای بدون نسخه، مانند استامینوفن یا ایبوپروفن استفاده کنید. همچنین استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID) که به صورت ژل یا کرم به صورت موضعی روی مفاصل دردناک استعمال می‌شوند ممکن است مفید باشد. به نظر می‌رسد این داروها که از جمله آنها ایبوپروفن، دیکلوفناک و کتوپروفن هستند و بدون نسخه در دسترسند به ویژه برای آسیب‌های جزئی مانند پیچ خوردگی، کشیدگی عضله یا آسیب‌هایی که در اثر استفاده بیش از حد از مفصل ایجاد می‌شوند موثر باشند اما برای دردهای مفصلی طولانی مدت یا مزمن کمتر مفیدند. با این حال ممکن است تا حدی برای افرادی که به خاطر آرتروز درد مفصلی دارند هم باعث تسکین شوند.
- از استفاده از مفاصل خود به شیوه‌هایی که باعث بروز یا بدتر شدن درد می‌شوند خودداری کنید. بسته به اینکه کدام مفصل شما آسیب دیده ممکن است مجبور باشید برای مدتی ورزش کردن، رانندگی یا پیاده‌روی طولانی کنار بگزارید. با این حال، بسیار مهم است که عضلات اطراف مفاصل ضعیف نشوند.
- استفاده از یخ ممکن است در برخی موارد، به ویژه در روز اول پس از آسیب دیدگی، مفید باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد استفاده ایمن و مناسب از بسته‌های یخ، به مطالبی که در خصوص گرما درمانی و یخ درمانی برای تسکین درد در اینترنت وجود دارند مراجعه کنید یا از پزشک خود بپرسید. در بعضی موارد، اگر از یخ به روش صحیح استفاده نشود، ممکن است بیش از آن که مفید باشد باعث آسیب بیشتر شود. به هر حال همچنان شواهد در مورد فواید استفاده از یخ برای درد مفاصل مشخص نیست.
درمان‌های بیشتر
هر نوع درمان بیشتر به علت اصلی درد مفصل بستگی دارد. برخی از دلایل درد مفصل نیاز به درمان‌های طولانی مدت دارند. ممکن است لازم باشد به یک فرد متخصص مفصل (مثل روماتولوژیست یا جراح ارتوپدی) مراجعه کنید. همچنین ممکن است لازم باشد توسط یک فیزیوتراپیست و یا یک متخصص کاردرمانی نیز برای شما ارزیابی و درمان انجام شود.
درنظر داشته باشید کلینیک ها و مراکز زنجیره ای گرین لایف (رتبه 1 لاغری در ایران) میتوانند در زمینه لاغری و تغذیه به شما بسیار کمک کنند. برای اطلاع بیشتر با شماره های02134247 با 120خط تماس حاصل فرمایید.
